Η Παναγία Πέτρας Ολύμπου και οι περιπέτειες της Μονής

Η θαυματουργή και ιερά εικόνα της της Παναγίας της Πέτρας Ολύμπου, θα βρίσκεται μέχρι και αύριο Σάββατο στο ναό Αναλήψεως του Χριστού Βόλου όπου εκτίθεται για προσκύνηση, προερχόμενη από την ομώνυμη Ιερά Μονή της Μητροπόλεως Κίτρους & Κατερίνης.

Η θέση αυτής της εικόνας είναι στο ιστορικό αλλά και χειμαζόμενο (από την συνειδητή ή ανεπίγνωστη πολεμική της ελληνικής πολιτείας) μοναστήρι Εισοδίων της Θεοτόκου, Πέτρας.

Συγκεκριμένα, ολόκληρη η περιουσία της Μονής δημεύθηκε το 1925 από το Δημόσιο, στη συνέχεια μετατράπηκε σε σανατόριο και μετά σε ψυχιατρείο (μέχρι το 2004). Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε στην τύχη της και το 2014 εκδόθηκε απόφαση μεταβίβασης στο ΤΑΙΠΕΔ, προκειμένου να πουληθεί σε ιδιώτες!

Η ευτυχής συνέχεια είναι ότι ο μητροπολίτης Κίτρους κ. Γεώργιος καταβάλλει προσπάθειες να διασώσει το μοναστήρι ενώ η τελευταία σκανδαλώδης κρατική συμπεριφορά είναι ότι ελήφθησαν αποφάσεις μετατροπής σε hot spot!

Η ιστορία

Η πόλη της Πέτρας (που πήρε την ονομασία από τον απότομο βράχο που βρίσκεται νοτιοανατολικά της) πρωτοσυναντάται στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια και παίζει σημαντικό ρόλο τόσο προεπαναστατικά όσο και στην διάρκεια της επανάστασης του 1821.

Η επισκοπή της Πέτρας εμφανίζεται περίπου το 10ο αιώνα και στην περιοχή της συγκροτήθηκαν πολλά μοναστήρια, ένα εκ των οποίων είναι και των Εισοδίων (το οποίο υπήρξε και έδρα της επισκοπής τη βυζαντινή περίοδο).

Όταν η επισκοπή μεταφέρθηκε στο Λιβάδι (μέχρι το 1896) έφερε το όνομα επισκοπή Πέτρας και Λιβαδίου. Ενσωματώθηκε με τη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και από εκεί με την επισκοπή Κίτρους. Ο πρώτος επίσκοπος Πέτρας που το όνομά του διασώζεται είναι ο Γκαρίνης το 1221. Μεγάλη προσφορά είχε ο εθνομάρτυς Αιμιλιανός Λαζαρίδης επίσκοπος Πέτρας (1877-1911) και ο τελευταίος επίσκοπος της Θεόκλητος (1885-1896).

Η επισκοπή της Πέτρας είχε μία διαρκή ιστορική παρουσία στο πέρασμα των αιώνων. Σε αυτό συνέβαλαν τα μοναστήρια της δικαιοδοσίας της, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η ιερά μονή Πέτρας Ολύμπου.

Ο αρχαίος ναός της είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου. Σε αυτήν φυλάσσεται η εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία εδώ και αιώνες επιτελεί θαύματα. Στη θαυματουργική της δύναμη οφείλονται θεραπείες ασθενών, δαιμονισμένων, κωφαλάλων, ενώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αναφέρονται ακόμη και θεραπείες μουσουλμάνων. Πότε ακριβώς οικοδομήθηκε ο ναός δεν γνωρίζουμε. Πάντως επικρατούν δύο εκδοχές ως προς την χρονολογία κτίσης: Το 1134 και το 1151. Αυτό που με βεβαιότητα γνωρίζουμε είναι ότι ο ναός επανοικοδομήθηκε το 1754 και επισκευάστηκε το 1815.

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας όλοι οι ιεροί χώροι γίνονται στόχοι επιθέσεων των κατακτητών, οι οποίοι επιδίδονταν σε λεηλασίες, πυρκαγιές, καταστροφές και πολλές άλλες βαρβαρότητες, που είχαν ως στόχο την καταστροφή των ναών και την καταπίεση του ηθικού των χριστιανών. Σύμφωνα με το χρονικό του παπα-Παρθένιου η μονή της Πέτρας δεν εξαιρέθηκε από τις λεηλασίες αυτές. Μάλιστα το 1822, ύστερα από ληστεία δεν έμεινε τίποτα από την περιουσία του μοναστηριού. Η μοναστική κοινότητα μπροστά στον ορατό αυτό κίνδυνο των εχθρών, προσπαθούσε να σώσει την μονή, η οποία συνεχώς ανακαινιζόταν, διότι έπρεπε να επιβιώσει στο πέρασμα του χρόνου.

Κάποια περιστατικά από τον αιματοβαμμένο βίο του μοναστηριού αναφέρονται παρακάτω:

Το 1798 σε μάχη στην περιοχή του μοναστηριού σκοτώνεται από τον τουρκαλβανό Γιουσούφ Αράπη, ο Καπετάν Τόλιος, θείος του Γεωργάκη Ολύμπιου της οικογένειας των Λαζαίων.

Στις 6 Απριλίου του1822 έχουμε τον μαρτυρικό θάνατο, από τα στρατεύματα του Μεχμέτ Εμίν Πασά, του Παπαγιάννη ιερομονάχου της μονής, την ώρα που λειτουργούσε με άλλους τέσσερις ιερείς στον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου της Νάουσας. Η επίσημη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο νεομάρτυρα μαζί με όλους τους νεομάρτυρες του ολοκαυτώματος της Νάουσας που εορτάζουν την Κυριακή του Θωμά. Ο δε Άγιος Ιωάννης τιμάται στην Ιερά Μονή της Πέτρας της Πέμπτη της Διακαινησίμου όπου και η ημέρα του μαρτυρίου του.

Την περίοδο αυτή πέρασε από τη μονή και ο μεγάλος οπλαρχηγός του Έθνους ο Θ. Κολοκοτρώνης.

Το 1827 σε σύσκεψη στη μονή Αγίου Διονυσίου στον Όλυμπο, ο ηγούμενος Σαμουήλ και ο Παπα-Κοσμάς της μονής Πέτρας μαζί με οπλαρχηγούς, κληρικούς και προκρίτους της περιοχής συνυπέγραψαν (3 Νοεμβρίου) έγγραφα απευθυνόμενα στην Κυβέρνηση, με σκοπό την απελευθέρωση των εδαφών τους.

Η μονή της Πέτρας επρόκειτο λοιπόν να λειτουργήσει και ως ορμητήριο εθνικών αγώνων. Ήταν εύλογο συνεπώς οι επιδρομείς να είχαν ως στόχο την κατάλυση των εδαφών της αλλά και τον εξισλαμισμό των Ελλήνων. Αποτέλεσμα της παραπάνω τακτικής ήταν η οργάνωση μικρών επαναστατικών ομάδων εναντίον των Τούρκων. Πληροφορίες αναφέρουν ότι το διάστημα 1827 μέχρι και το 1829 έρχονται σε επικοινωνία με τον Καποδίστρια πολλοί οπλαρχηγοί καθώς και οι ηγούμενοι των μονών Αγίου Διονυσίου και Πέτρας Ολύμπου.

Μεταξύ της 19ης Φεβρουαρίου και 3ης Μαρτίου του 1878 συγκροτείται στο Λιτόχωρο η «Προσωρινή Κυβέρνηση της Μακεδονίας». Μέλος της Κυβερνήσεως ήταν και ο δραστήριος ιερομόναχος της μονής Πέτρας Νικηφόρος Μπουροζίκας, ο οποίος μαζί με τους άλλους αντιπροσώπους υπέγραψε το πρακτικό της συνεδρίασης. Στις αρχές του Μάρτη η μονή γίνεται το ορμητήριο της επαναστάσεως. Η Κυβέρνηση καταφεύγει στη μονή και από εκεί ( 4 Μαρτίου 1878 ) στέλνει επαναστατική προκήρυξη προς τους Μακεδόνες, αφού προηγουμένως εντός της μονής, ο Κίτρους Νικόλαος Λούσης μαζί με τον ιερέα Αθανάσιο Γεωργίου ευλόγησε το λάβαρο της επαναστάσεως.

Σε μία περίοδο που το Ελληνικό κράτος αδυνατούσε να γίνει η μεγάλη μητρόπολη που θα σκέπαζε στην αγκαλιά της το λαό, οι ιερές μονές με την πίστη στην Ορθοδοξία, την πατρίδα, τις αξίες, και με εφάμιλλη δύναμη στο θέλημα του Θεού, αντικαθιστούσαν στα μάτια του λαού το κράτος. Η μονή φάνταζε – ας μας επιτραπεί η έκφραση – σαν «η μάνα» της περιοχής. Μέσα στο πλαίσιο αυτό το μοναστήρι προσπαθούσε να ενισχύσει τα σχολεία του τόπου ( το 1768 ενισχύει την σχολή του Πεζάρου, το 1902 τις ιερατικές σχολές στις μονές Βλατάδων και Ζάβορδας, και το 1909 την ιερατική σχολή Τιμίου Προδρόμου (Σκήτης) Βεροίας.

Επειδή η μονή βρισκόταν κοντά στην επαρχιακή οδό, προσείλκυε καθημερινά πολλούς επισκέπτες. Σε όλους παρείχε φιλοξενία υλική (διαμονή, διατροφή ) αλλά και πνευματική, εκπληρώνοντας, όσο μπορούσε καλύτερα τη φιλανθρωπική δράση της. Παράλληλα βοηθούσε υλικά και πνευματικά τους κατοίκους των γύρω περιοχών, όταν αυτοί αντιμετώπιζαν σοβαρά οικονομικά και άλλου είδους προβλήματα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πληρωμής 20 λιρών από τη μονή προς τους κτηνοτρόφους της περιοχής. Υπάρχουν πληροφορίες ότι βοηθούσε και όσους δεν είχαν τροφές.

Η μονή διέθετε σημαντική περιουσία όπως: εκτάσεις ελαιώνων, κτήματα δάσους, τροφές, αλεύρι και κλίβανο ( τα οποία βρίσκονταν ανάμεσα στον Άγιο Δημήτριο και προς την κοιλάδα της Κατερίνης),καθώς και διάφορα ζώα όπως αγελάδες, πρόβατα, ημιόνους. Στη μονή υπήρχαν πολύτιμα κειμήλια, όπως μια φορητή ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Δημητρίου, η οποία χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Επίσης βρέθηκε ένας ξύλινος σταυρός στο τέμπλο, μία φορητή επάργυρη εικόνα των Εισοδίων της Θεοτόκου του 1851, καθώς και πολύτιμες φορητές εικόνες της περιόδου της τουρκοκρατίας (1710) και παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά γλυπτά στους τοίχους. Πάντως η μονή κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα αντιμετώπιζε οικονομική δυστοκία.

Σήμερα η μορφή της μονής διαφέρει κατά πολύ από την παλιά της. Παλαιότερα η μονή περιστοιχιζόταν από περίβολο, ο οποίος ήταν λιθόκτιστος, είχε δύο ορόφους σε σχήμα τετραγώνου, με 60-70 κελιά, χωρητικότητας 300 με 500 άνδρες – μοναχούς – καθώς και σταύλους για 100 ίππους. Ο ναός ,όπως και σήμερα, βρισκόταν στο κέντρο των εγκαταστάσεων. Το κτιριακό συγκρότημα της μονής δεν υπάρχει σήμερα. Σώζεται ο ναός αλλά η γενική εικόνα των εγκαταστάσεων έχει διαμορφωθεί, η γύρω έκταση έχει διαφορετική χρήση και ο περίβολος έχει μεγαλώσει.

Δυστυχώς το μοναστήρι δεν επρόκειτο να συνεχίσει το βίο του για πολύ. Στη θέση του κτίστηκε (13/22 Φεβρουαρίου 1929) αρχικά Σανατόριο και στη συνέχεια θεραπευτήριο ψυχικών νοσημάτων(1970). Σήμερα όταν το επισκέπτεται κάποιος, βλέπει στην πρόσοψη της εισόδου στο ηγουμενείο να γράφει: ΄΄θεραπευτήριο Ιεράς Μονής Πέτρας΄΄.

Στις 16 Ιουλίου 1927 και μετά τη διαγραφή του Υπουργείου Υγιεινής, Πρόνοιας και Δημόσιας Αντιλήψεως (αρ. 54006/1927), επιτροπή, που την αποτελούσε ο οικονομικός έφορος Πιερίας, ο Δασάρχης Πιερίας, καθώς και ο προϊστάμενος εποικισμού Κατερίνης, κατάσχεσε τα υπάρχοντα της μονής στο όνομα του δημοσίου και προς όφελος του εκεί Σανατορίου σύμφωνα με την Υπουργική Διαταγή (41114/1927) και το Νομοθετικό Διάταγμα (8 Αυγούστου 1925) «περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως ακινήτων της μονής». Στις 13/22 Φεβρουαρίου του 1929 και με το νόμο 3929 ιδρύθηκε το Σανατόριο προβλεπόμενο από το Νομοθετικό Διάταγμα (8 Αυγούστου 1925), το οποίο όριζε ότι θα περιθάλπονται εκεί άποροι φυματικοί.

Ολόκληρη η περιουσία της παλαιάς μονής αποτέλεσε το ζωτικό φορέα του Σανατορίου. Η λειτουργία του άρχισε στις 5 Νοεμβρίου του 1939 και σταμάτησε στις 23 Μαρτίου του 1969. Τη θέση του Σανατορίου πήρε με βάση το (Β.Δ. 703/17-10-1969) το θεραπευτήριο ψυχικών παθήσεων ιεράς μονής Πέτρας Ολύμπου, με κύριο στόχο την περίθαλψη στον ψυχικό τομέα υγιεινής. Η λειτουργία του θεραπευτηρίου άρχισε το 1970.

Από το 2004 όμως έχουμε την παύση της λειτουργίας του ψυχιατρικού νοσοκομείου. Οι περιθάλποντες που νοσηλεύονταν εκεί, διασκορπίστηκαν σε διάφορα ψυχιατρικά παραρτήματα του Νομού Πιερίας. Ο χώρος έχει αφεθεί εν ελέω Θεού, και προστατεύεται από κάποιον φύλακα.

Βιβλιογραφία:

Ιωάννη Πουλατσίδη:»Ιερά μονή Εισοδίων της στον Όλυμπο της Πιερίας, «Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ».»